Bron: RDNet -Info
Datum: 24-06-1999
Jongeren zoeken spirituele stilte
onder de warmte van een Bourgondische zon.
De troebele
wel van Taizé
Door S.C. Bax
Vijf grote klokken, een
camping, een kerk, glas-in-loodramen, kaarsjes en iconen, de Oyak-bazar voor
pizza's en hotdogs, jolige corveeërs, roestige tractoren, verzoekbriefjes met
gebedsonderwerpen, een winkel, een introductievideo met weeë stem, hosties en
Gregoriaans gezang. Taizé, sinds vijftig jaar een bron vol spiritualiteit onder
de warme Bourgondische zon. Maar met een vage boodschap.
Taizé wil een bron zijn waaraan
mensen met een joodse, rooms-katholieke, gereformeerde, evangelische (en iedere
andere) achtergrond zich kunnen laven. Het doel? "Om één te worden." Het
is de vraag waarin en op welke grond men één wil worden. Het antwoord is dat de
vrienden van Taizé "eenheid zoeken in het Koninkrijk gods." Maar bij
de zoektocht van Taizé wordt de waarheidsvraag vrijwel geheel overgeslagen. Het
gevoel overheerst. En dat is niet voor het eerst in de kerkgeschiedenis. Deze
plek, bijna naast de franse Route du Soleil, biedt ook in dit opzicht geen
nouveautés.
Prachtige vergezichten en
pittoreske dorpjes doemen op rond Taizé, een vlek nauwelijks een gehucht, in
het rustieke Bourgondische land, vlak bij de eeuwenoude kloosterstad Cluny. Bordjes
wijzen de weg naar de cummunauté van broeder Frčre Roger. De enkele
dorpsbewoner bekijkt je wat meewarig. Lifters met rugzakken zie je nauwelijks,
al heet Taizé een ontmoetingsplaats voor jongeren. Naast een Duitse autobus
ligt wel een stapel moderne rugzakken. De eigenaars melden zich even later en
zetten 'en masse' koers richting de camping.
Video
Een vriendelijke Franse jongeling
komt direct op me af als ik in de infostand wat rondneus. Een journalist mag de
Nederlandstalige video bekijken. De titel verheelt niets: "Jongeren op
zoek naar God." Het blijkt dat de orde, die protestants van start ging,
maar ondertussen de paus van Rome als de grote christelijke leider aanvaardt,
een levensvorm nastreeft als die van de eerste christengemeenten. Kernwoorden
in hun benadering zijn: eenvoud, vertrouwen en hoop op verzoening. De vele
houten bezems die in een open loods hangen, passen wel bij dat eenvoudsbeeld
uit de eerste eeuwen. De driecilinder groene Deutz-tractors zijn wel
hoogbejaard, maar toch niet van die hele vroege tijd.
In een historisch overzicht
vertelt de video iets van broeder Roger, de weliswaar oude maar nog vitale oprichter,
ongetwijfeld een ernstig en bewogen mens. Tijdens de oorlog hielp hij eerst
joden en later Duitse krijgsgevangenen. Beide activiteiten waren tegendraads en
getuigden op z'n minst van moed. Maar je moet wel oppassen zoiets direct als
een geloofsdaad uit te leggen.
De eenvoud van Taizé blijkt
vooral in korte bijbellezingen met veel gemakkelijke en eenvoudige meezingers
en gregoriaanse klanken. Op de een of andere manier maken alle geďnterviewden
in de videopresentatie duidelijk dat een diep verlangen naar rust hen naar
Taizé dreef. Stilte is ook belangrijk in Taizé. Het blijkt vooral
wazig-spiritueel gevulde stilte te zijn.
Ergens
Wat is nu het geheim van de
communauté? de zoetgevooisde stem van de presentator, soft en op het irritante
af trouwens, geeft aan dat in de mens, "ergens een verlangen is, iets
ondefinieerbaars. Er is een zoek." Vervolgens heet het dat er mogelijk
iets is te vinden als men de vrijheid neemt om te zoeken. Dan ontvang je meet
vrede met jezelf en "wordt God je Vrind." De schoonheid van het
gebed, zo wordt gesteld, is de eenvoud. Zo is God gemakkelijk te vinden verteld
de video.
Gaandeweg dringt het door dat
Taizé niet ander kan dan "zware massieve dogma's" af te wijzen. Het
radicale van Gods Woord, waarin sprake is van de werkelijkheid van de zonde en
de vergeving uit genade alleen, past in dit religieuze schema niet. De
internationale ontmoetingen worden "pelgrimages van vertrouwen"
genoemd. Duizenden ontmoeten elkaar, uit vrijwel alle werelddelen. Zeker
zeventig nationaliteiten geven regelmatig acte de présence.
Een mens wrijft zich de ogen uit
bij zinnen als: "Wie kan echt bidden zoals hij wil? Neem daarom het risico
van vertrouwen." "Zodoende ontdekken we dingen in het gebed. In uw
handen beveel ik mijn geest." "Het is zo eenvoudig." De eerste
én ook de laatste indruk is dat eenvoud verward wordt met simplisme, met
eenzijdigheid en met een overtrokken gevoelsmatige invulling.
Watergevecht
Vlak na de ingang, als het ware
onder de klokkenstoel, staan grote kookpotten in een halfopen ruimte. Jongelui
zijn bezig met een watergevecht en gebruiken daarvoor de slangen die bedoeld
zijn om de keuken schoon te spuiten. Even verderop deelt een corveeër koek en
frisdrank uit. Onder een halfopen tent zijn groepjes bezig met bijbelstudie. Oud
en jong zit door elkaar heen in Taizé.
In de "Kerk der
Verzoening" vallen donkerrode en zachtblauwe stralen van de Bourgondische
zon door de glas-in-loodramen met bijbelse voorstellingen. Rode doeken hangen
voor in de kerk en geven, mede door de wijze waarop ze gedrapeerd zijn en door
het licht dat er subtiel op valt, een mystieke, bijna New-Age-achtige
uitstraling. Overal staan kaarsjes. Bij de ingang markeren kaarsjes de plaats
waar de gebedsbrieven van frčre Roger in vele talen liggen. Een enkeling ligt geknield.
Verderop zit een gezinnetje stil voor zich uit te staren.
Een overijverige dienaar van de
communauté verbiedt mij bars te fotograferen. Ik leg hem vriendelijk uit dat
het me, terwijl ik net een video gezien heb van kerkdiensten, vreemd voorkomt dat
er in een bijna lege kerk niet gefotografeerd mag worden. Hij lijkt nauwelijks
overtuigd, maar gaat een verdere confrontatie uit de weg.
Sfeer
Iconen, afbeelding van Maria, een
klaterend vijverpartijtje, zachte orgelmuziek en een halfduistere kerk met wat
gedempt licht, ideale omstandigheden voor wegebbende gedachten. Het is het
sfeertje waarin mensen nauwelijks nadenken over de diepere betekenis van
woorden en nogal oppervlakkig en snel geroerd worden. Je ontmoet hier als het
ware de traditie van Rome en die van de oosterse orthodoxie.
Het beste bewijs is dat bisschop
Gouri, van het patriarchaat van Moskou, met als standplaats Parijs, vorig jaar
een zogenaamd Antimension ten geschenke gaf aan de "orthodoxe kapel"
van Taizé. Dat is in die traditie het eigenlijke altaar en bestaat uit een stuk
stof met de reliek van een martelaar. Voor orthodoxen is het een teken van een
"werkelijke, mystieke en zichtbare band met de universele
orthodoxie."
Maria
De invloed van het
rooms-katholicisme is met de handen te tasten en met de ogen te aanschouwen. De
kerk van Taizé heeft een stenen altaar met daarbij een icoon van Maria met het
kind Jezus. Sinds Taizé de paus erkent als universele pastor lijkt de visie op
Maria zeer in Rome’s richting opgeschoven. In allerlei omschrijvingen wordt de
lof op Maria bezongen. Frčre Roger: "Van Maria hebben we geleerd het
offerandegebaar te maken. Zij behield haar zoon niet voor zichzelf, maar schonk
Hem aan de wereld."
Verder zei de oprichter van de
communauté over Maria: "Indien wij ons richten tot haar, verenigt ons dat
met Christus." De kern van de bijbelse boodschap zoals die ook in de
Reformatie vertolkt is, sneeuwt op deze manier volledig onder. In een artikel
in een van de Taizé-uitgaven wordt grote bewondering uitgesproken over een
rooms-katholieke kardinaal die als wapenspreuk voert: "Tot Jezus door
Maria" (Ad Jesum par Mariam). Verder leert Taizé de tenhemelopneming van
Maria, ook wel heeft men wel bezwaar tegen het dogma in dezen. De eucharistie
wordt regelmatig gevierd. Niet de preek, niet het Woord staat centraal, maar de
rooms-katholieke invulling van de diensten. Taizése dienaren met witte
priesterkleding doorkruisen de kerk om de hostie uit te delen. Op
vrijdagavonden wordt gebeden rondom de kruisicoon. Het zaterdagavondgebed heeft
iets speciaals, omdat iedereen dan een kaars brandende houdt om de opstanding
te symboliseren.
Eucharistie
Jammer genoeg ontbreekt bij veel
jongeren het geringste besef over het verschil tussen avondmaal een
eucharistie. Dat de eucharistie een zogeheten onbloedige herhaling is van
christus' dood, een steeds opnieuw plaatshebbend zoenoffer, weet hier
nauwelijks iemand. Ik vraag het enkele Poolse en Italiaanse jongeren. Ze
blijken niets, maar dan ook niets te weten van een reformatorische kijk op deze
wezenlijke zaken. Dat het offer van Jezus Christus eenmalig en algenoegzaam
was, zegt hen niets.
De achterliggende gedachte bij
Taizé is dat verzoening met Rome onopgeefbaar is. In onszelf moeten we
verzoening tot stand brengen, leert Frčre Roger. Daarbij heeft hij, getuige
enkele uitspraken, de gehele mensheid op het oog.
Voor een vorm van alverzoening
beroept Roger zich nota bene op Augustinus. Deze schreef ooit dat hij God te
laat beminde, maar dat God toch in hem werkte, hoewel Augustinus niet aan Hem dacht.
Voor broeder Roger is dat een soort bewijs dat Christus in mensen aanwezig is,
ook als ze dat (nog) niet weten. Hij zou toch Augustinus nog eens moeten lezen.
En dan beter.
Verzoening
Verzoening betekent voor Taizé niet
in de eerste plaats verzoening tussen God en de mens, maar meer interkerkelijke
verzoening. Rome en Reformatie moeten op één stoel komen te zitten, gelovigen
en ongelovigen aan één tafel. Christenen moeten één worden met aanhangers van
andere religies. Het einddoel? Kofi Anan, de secretaris-generaal van de
Verenigde Naties, schreef enkele weken geleden aan Taizé: Het vuur van jullie
inzet en de oprechtheid van jullie overtuigingen zijn een bron van inspiratie
voor allen die in de Verenigde Naties proberen te werken aan een betere
wereld."
Kofi Anan heeft in de gaten dat
het streven -hoe mystiek ook ingekleurd, hoe spiritueel ook verwoord en
beleefd- ten diepste geen andere dimensie heeft dan voor het hier en nu. Hoewel
Frčre Roger dat uiteraard bestrijdt, want in zijn visie lijkt de hemel ieder
toebereid. Ooit zei Roger dat hij er zich rekenschap van geeft "dat de
Kerk heel veelmeer omvat dan wij ons voorstellen." Hij zei dat nadat
boeddhisten en moslims in Taizé kwamen bidden en "Christus als hun broeder"
zeiden te erkennen. Christus is daarmee niet de Unieke, Die het algenoegzame
offer bracht, maar slechts een Broeder. Verzoening door voldoening behoort dan
natuurlijk tot een "ergerlijk en zwaar dogma" dat alleen maar
afgewezen kan worden.
Onderscheid
Het is niet ongebruikelijk dat
men in Taizé niet allen bidt tot Jezus, maar ook tot de grondleggers van de
grote wereldreligies als Mohammed en Boeddha. Elementen uit de oosterse mystiek
spelen hier een grote rol, waarbij men ten diepste uitgaat van een onbijbels
mensbeeld, van een visie op de mens die zichzelf door contemplatie en
(transcendente?) meditatie opwerkt naar de hemel.
Taizé is de plaats waar de kern
van de bijbelse boodschap uit het oog verloren is. Er blijft dan weliswaar een
gezellige, maar ook een volledig lege, algemene spiritualiteit over. De gave
des onderscheid is niet de sterkste kant van de communauté
Door S.C. Bax
Op 12 mei 1915 wordt Roger Schutz
in de buurt van het Zwitserse Neuchatel geboren. Zijn vader is dominee. Zijn
oma wil graag het protestantisme verenigen met het rooms-katholicisme. Dat
spreekt Roger aan. In 1940 vestigt hij zich alleen in het bijna verlaten
Bourgondische dorp Taizé. Hij ontvangt vluchtelingen in zijn huis, onder wie
joden. Hij denkt al na over een nieuw op te zetten gemeenschap. Omdat de
Gestapo in 1942 een inval doet op het moment dat hij in Zwitserland is, kan hij
niet terug. Pas in 1944 komt hij met enkele nieuwe broeders in Taizé terug.
Pas in 1949 -dit jaar een halve
eeuw geleden- binden zij zich met enkele anderen voor heel het leven aan het
celibaat, gemeenschapsleven en eenvoud. In 1952 schrijft hij een levensregel,
die later als "De bronnen van Taizé" bekend staat.
De gemeenschap groeit. In 1968
wordt de eerste rooms-katholiek opgenomen. Op dit moment zijn er rond de
honderd kloosterlingen. In 1974 belegt het klooster een concilie. Sinds die
tijd stelt broeder Roger dat de paus van Rome, de geroepen leider, "de
universele pastor" is van alle christenen en pleit hij voor verzoening
tussen de kerken.
Frčre Roger was aanwezig op het
tweede Vaticaanse Concilie op uitnodiging van paus Johannes XXIII. Ook paus
Johannes Paulus II ontmoette hij. Jaarlijks trekken vele tienduizenden jongeren
naar het klooster in Frankrijk. De broeders zelf werken wereldwijd onder armen
en verdrukten.
Ook in Nederland worden
bijeenkomsten in de sfeer van Taizé gehouden.