Mindfulness – een Bijbelse beoordeling

 

Mindfulness is in. Je komt het overal tegen. Ter illustratie, in de krant van afgelopen zaterdag stonden drie artikelen waar het in voor kwam. Een andere naam voor mindfulness is aandachttraining.

 

In deze beoordeling beginnen we met vast te stellen wat het doel van mindfulness is. Daarna wordt besproken wat mindfulness is. Vervolgens zullen we stil staan bij de gevaren van mindfulness op psychologisch en geestelijk vlak. Daarna wordt het Bijbelse alternatief besproken. 

 

De inhoudsopgave

 

1   Het doel van mindfulness

2   Wat is mindfulness?

3   De centrale rol van meditatie

4   Het veronderstelde therapeutische effect van ‘open aandacht’ meditatie

5   Het gaat niet alleen om ‘open aandacht’ meditatie

6   De boeddhistische achtergrond

7   Verdringing, dissociatie en amputatie

8   De psychologische gevaren van mindfulness

9   De geestelijke gevaren van mindfulness

10 We hebben een betere weg. De Bijbelse weg tot rust

11 Is er een christelijke vorm van mindfulness mogelijk? Christfulness?

12. Werkt het?

 

1. Het doel van mindfulness

 

Het doel van mindfulness is het verminderen van stress en allerlei door stress veroorzaakte of beïnvloede klachten. De officiële naam is: “Mindfulness Based Stress Reduction”. Het gaat om de reductie van stress

 

2. Wat is mindfulness?

 

+ Leven in het moment

 

Het gaat in mindfulness om het aanleren van het “leven in het moment”. Niet piekeren over het verleden. Geen zorgen maken over de toekomst. Maar bewust beleven wat er op dit moment gebeurd of door je heen gaat. Mindfulness leert je bewust te worden van allerlei sensaties, eigenschappen, gedachten en gevoelens en dat wat je waarneemt te accepteren en er niet verstrikt in te raken.

 

+ Meditatie, aandachttraining

 

Mindfulness trainingen beginnen vaak met een soort selectieve aandachtsmeditaties om je geest kalm te maken en je te leren niet aan afleiders toe te geven. Selectief omdat je de aandacht op één ding richt, bijvoorbeeld je ademhaling.

Deze meditaties worden uitgebreid met open aandacht meditaties waarin je leert om meer en meer alles waar te nemen zonder dat je daar gelijk emoties aan koppelt en zonder dat je, je aandacht plots richt op één van de dingen die je waarneemt.

Je neemt bijvoorbeeld een irritant terugkerend geluid waar, terwijl je zit te werken, maar het maakt je niet van streek en je kunt rustig doorgaan met waar je mee bezig was. Of je neemt waar dat je s’nachts aan allerlei problemen in je leven ligt te denken, maar in plaats van verstrikt te raken in je gedachten, kun je ze laten gaan en sneller weer in slaap vallen.

 

Je mag bij mindfulness dus rustig benoemen wat is, bijvoorbeeld het geluid van een bellende collega terwijl je een mail typt, je zorg over de schoolprestaties van je kinderen, of die angst die je voelt om een bepaald gesprek aan te gaan, maar je kunt het accepteren en (ver)oordeelt het niet waardoor je minder stress zult hebben.

 

Over het algemeen duurt een mindfulness training acht weken en wordt je tijdens deze training gevraagd om een paar uur per dag te trainen. Gaandeweg leer je steeds meer om alles wat in en buiten jezelf omgaat waar te nemen en toe te laten, zonder dat je daar over oordeelt.

 

3. De centrale rol van meditatie

 

Het instrument van mindfulness is meditatie

 

Als je aan mindfulness gaat doen, dan houdt dat in dat je gaat mediteren. In het begin wel tot een paar uur per dag. En na het afronden van de cursus moet je blijven mediteren om het door oefening verkregen “meditatieve bewustzijn” vast te houden.

 

Er zijn twee soorten meditatie

 

Er is de “klassieke meditatie” die de aandacht richt op één punt. Bijvoorbeeld op je ademhaling. Die ga je bewust waarnemen. Daar concentreer je, je op. En als je tijdens het mediteren in gedachten afdwaalt, dan ga je telkens weer terug naar de concentratie op de ademhaling.

 

En er is de “open aandacht meditatie”. Je richt je hierbij niet op één bepaald punt. Je richt je op het bewust waarnemen en beleven van wat er op dit moment gebeurd en van wat er door je heen gaat. Ik voel de stoel waar ik op zit, ik voel de kou, ik neem waar dat ik zenuwachtig ben, enzovoort.

 

Bij mindfulness worden beide meditatievormen gebruikt. Maar het kenmerkende is de open aandacht meditatie.

                                

4. Het veronderstelde therapeutische effect van open aandacht meditatie

 

De idée is dat door het bewust waar nemen van wat er om en in je gebeurt de mogelijk stresserende impact van die dingen afneemt.

 

Je neemt waar, je wordt jezelf er bewust van. Daardoor kun je er vanaf enige afstand naar kijken. Je leert waarnemen zonder daar direct op te reageren, er tegen in te gaan, het te beoordelen.

 

Je neemt waar, je benoemt het, je aanvaardt het en dan laat je het los. Op die manier wordt je niet door de stresserende situatie overweldigd of meegesleept.

 

Door je gedachten en gevoelens te benoemen en niet te oordelen, leer je dat je niet je gedachten en gevoelens bent, maar dat ze gewoon kunnen passeren zonder dat ze alles bepalen… je benoemt de emotie die je waarneemt, bijvoorbeeld ik ben bang, en alleen al door het waarnemen en het benoemen maar er niet in blijven hangen, zal de kracht van de emotie afnemen. Mindfulness leert je bewust te worden van allerlei sensaties eigenschappen gedachten en gevoelens en dat wat je waarneemt te accepteren en er niet verstrikt in te raken.

 

5. Het gaat niet alleen om open aandacht meditatie

 

Ook de klassieke meditatie met de ‘concentratie op één punt’ wordt aangeleerd en gebruikt.

Mindfulness trainingen beginnen vaak met klassieke meditaties, bedoeld om je geest kalm (leeg, stil) te maken en bedoeld om je te leren niet aan afleidende zaken, gedachten of gevoelens toe te geven.

 

Als je zulke meditaties lang uitvoert, stoppen ze uiteindelijk het denken en voelen. Ze maken de ziel passief. Je komt er door in een staat van vernauwd bewustzijn, een trance. Zover gaan de meditaties bij mindfulness meestal niet, althans dat is niet de bedoeling. Bij mindfulness worden ze gebruikt om rustig te worden. Op dat punt stopt men en gaat men over tot de open aandacht meditatie.

 

Totzover de beschrijving van mindfulness. Eerst wordt hieronder de religieuze achtergrond van mindfulness besproken. Daarna volgt een evaluatie.

 

6. De boeddhistische achtergrond

 

Mindfulness is in 1979 ontwikkeld door Jon Kabat-Zinn. Kabat-Zinn is een aanhanger van het boeddhisme. Hij was een student van Zen meester Seung Sahn en hij heeft mede het Cambridge Zen Centre opgericht (hij was een founding member). Zen is een stroming binnen het boeddhisme.

 

De kern van de leringen van het boeddhisme bestaat uit een beperkt aantal ideeën. Het gaat om vier edele waarheden en een achtvoudig pad. Dit zijn de vier edele waarheden.

(1) Het leven is lijden. Alle bestaan is ellendig en moeilijk. “Geboorte is lijden, oud worden is lijden, ziekte is lijden, zorg, ellende, pijn droefheid, wanhoop zijn lijden. Niet bereiken wat men begeert is lijden.”

(2) Het lijden en alle bestaan vinden hun oorzaak in begeerte en onwetendheid (1) . De begeerte van de zinnen, de begeerte om te zijn. Het begeren houdt de mens gevangen in een eindeloos lijden. Want het maakt dat je na de dood telkens opnieuw terugkomt in dit ellendige bestaan. Het boeddhisme geloof in het concept van reïncarnatie (2).

(3) De vernietiging van het lijden. Het doel van het boeddhisme is de eeuwige bevrijding van het lijden en van de eindeloze kringloop van wedergeboorten. Als dat lukt dan bereik je het nirwana (3).

(4) De vierde edele waarheid wijst de weg naar de verlossing van het lijden door het bewandelen van een achtvoudig pad. Er worden acht dingen voorgeschreven die als je ze toepast leiden naar de verlossing van het lijden.

 

Mindfulness valt samen met twee van de acht paden. Juiste concentratie en juiste meditatie.

 

Begeren wordt aangewezen als oorzaak van het lijden. Onvervuld begeren is lijden. Als je niet of minder begeert dan lijd je minder. Daarom is het boeddhisme gericht op “onthechting” (detachment). Het doel is onthechting van deze wereld, van je eigen denken, van je identiteit als een individueel zelf en van andere banden zoals allerlei verlangens. Die onthechting is nodig omdat de gehechtheid aan deze dingen je vasthoudt in de cirkel van reïncarnaties.

 

Dit streven is duidelijk zichtbaar in mindfulness. Als je de dingen afstandelijk gaat bekijken dan grijpen ze je minder aan. De open aandacht meditaties zijn bedoeld om je afstand te laten nemen van jezelf (te onthechten), van je lichaam, van je emoties, van je gedachten, van je omgeving door de positie van een afstandelijke waarnemer in te nemen.

 

7. Verdringing, dissociatie en amputatie

 

Wat gebeurt er nu eigenlijk op psychisch vlak bij mindfulness? Hoe ontworstelt men zich aan de negatieve impact van stresserende gebeurtenissen, gedachten en gevoelens. Je kunt het met drie kernwoorden samenvatten: verdringing, dissociatie en amputatie.

 

+ Klassieke meditatie, verdringing

 

Als klassieke meditatieoefening met concentratie op één ding, bijvoorbeeld de ademhaling wordt gebruikt, dan wordt het gedachten- en gevoelsleven stilgelegd. De ziel wordt tot passiviteit gebracht. Je komt in een toestand van vernauwd bewustzijn. Een andere beproefde meditatiemethode om dit te bereiken is het voortdurend herhalen van een kort zinnetje, een mantra. Als op die manier het denken en gevoelsleven wordt stilgelegd, dan worden ook de negatief ervaren gedachten en gevoelens uitgeschakeld.

Dit soort meditatie is een ‘paardenmiddel’. Je kunt het vergelijken met antidepressiva. Die vlakken het gevoel sterk af of ze nemen het helemaal weg. Het probleem bij antidepressiva is dat je niet alleen de akelige gevoelens kwijtraakt, maar ook de positieve gevoelens. De onbestemde angst of een andere negatieve emotie is dan een stuk minder, maar je kunt ook niet meer genieten van positieve emoties, zoals bijvoorbeeld genieten van een wandeling in het park of van de muziek van Bach. Gevoel hoort bij je mens-zijn. Als je dat uitschakelt dan verlies je een deel van je menselijkheid. In geval van het toepassen van antidepressiva is het kiezen uit twee kwaden. Wat is de minst kwade? Boeddhisme zegt: we lijden door gedachten en gevoelens. Door selectieve aandachttraining (klassieke meditatie gericht op één ding of een mantra) schakelen we ze allemaal uit.

 

+ De open aandacht meditatie, dissociatie

 

In dit geval is het doel onthechting door de positie van waarnemer van je eigen beleving in te nemen. Dit is overigens niet ongevaarlijk, speciaal voor mensen die al mentaal onstabiel zijn. Daarover meer hieronder in punt 8.

 

+ Het leven in het nu, amputatie

 

Door je te concentreren op het bewust waarnemen van het nu, blijft er geen ruimte over voor terugkijken naar het verleden en bezig zijn met de toekomst. Zeker als je dit door elke dag minstens een uur te mediteren tot een voortdurend volgehouden houding maakt. Je hoofd is al vol met waarnemen van het nu, zodat er geen ruimte is om je bezig te houden met pijnlijke ervaringen uit het verleden of met een onzekere en dreigende toekomst.

 

Het probleem met het volledig opgaan in het nu is dat het onze identiteit aantast. We zijn die we zijn door onze ervaringen in ons verleden. Die bepalen mede onze identiteit, die hebben ons gemaakt tot wie we zijn. Bovendien zijn voor de meeste mensen niet alle ervaringen uit het verleden negatief. Er zijn ook dingen waar je met vreugde aan terug kan denken. De toekomst is ook niet alleen moeilijk en somber. Zeker niet voor een christen. Er is hoop, een levende verwachting, een met blijdschap toeleven naar een betere tijd. Dat wordt door voortdurend in het nu te leven afgesneden. Je amputeert het verleden en de toekomst. En daarmee amputeer je een groot stuk van je identiteit en van je mens-zijn.

 

+ conclusie, dehumanisering, ontmenselijking

 

Mindfulness ontmenselijkt. Je snijdt stukken van werkelijk mens-zijn af. Je beperkt. Door dat te doen ga je in feite op die terreinen een stukje dood. Een boeddhist vindt dat geen probleem. Immers, als het leven lijden is. En als het lijden het gevolg is van begeren. Dan kun je maar beter niet meer begeren, hopen en streven. Maar als je dat probeert toe te passen, dan sterf je aan je volle mens-zijn.

 

8. De psychologische gevaren van mindfulness

 

Mindfulness gebruikt ‘mindtechnieken’ die diep ingrijpen in het functioneren van de menselijke psyche. Dit is niet zonder risico op psychologisch gebied. Zeker voor mensen die al om de één of andere reden psychisch instabiel zijn, is het gevaarlijk.

 

+ Dissociatie en depersonalisatie

 

Wat gebeurt bij de open aandacht meditatie lijkt op de het in de psychologie en psychiatrie bekende verschijnsel van dissociatie. Dissociatie is een copingsmechanisme dat bijvoorbeeld bij traumatiserende gebeurtenissen in actie kan komen. Neem bijvoorbeeld het als kind ondergaan van incest. Die afschuwelijk gebeurtenis veroorzaakt zoveel spanning dat het slachtoffer dissocieert. Het slachtoffer ziet van buitenaf wat er gebeurt, maar hij of zij is het zelf niet meer. Als het dissociëren telkens weer terugkomt, zonder dat je het zelf wil, is het verworden tot een storing die DIS wordt genoemd.

“Hoewel er verschillende soorten van deze stoornis zijn, hebben ze allemaal wel een aantal dingen gemeen. Dit zijn de kenmerken (4):

·         Lijden aan geheugenverlies

·         In de war zijn over eigen identiteit

·         Het gevoel hebben van los staan van jezelf

·         Een verandering in je gedrag en stemming

·         De beleving van je lichaam is anders

·         Geen pijn voelen”

 

In de war zijn over eigen identiteit. Het gevoel hebben van los te staan van jezelf. Mensen met een dissociatieve storing gebruiken dissociatie onvrijwillig, ze schieten er als het ware telkens in. Dan is het pathologisch geworden. Ze kunnen het zelf niet controleren. Dit wordt absoluut niet als positief ervaren.

 

Psychedelische drugs (zoals LSD) kunnen dezelfde effecten hebben. Dan beleef je jezelf niet meer, maar zie je jezelf als in een film waar je zelf naar kijkt. Dat is een ‘bad trip’, vooral als je er niet uit kan komen.

 

Bij mindfulness ben je bewust bezig om in een soort dissociatieve staat te komen. Dat is spelen met vuur, zeker als je om de één of andere reden al psychisch labiel bent.

 

Een combinatie van elementen van mindfulness drijven in de richting van depersonalisatie. Niet alleen de open aandacht meditatie, maar ook het geforceerde in het nu leven en de ook toegepaste klassieke meditatie die gericht is op één punt.

 

Depersonalisatie is het uiteindelijke resultaat van een onthechting van het zelf. Los raken van je verstand of je lichaam. Het doet zich vaak voor als ‘het zijn van een afstandelijke waarnemer van jezelf’. De personen voelen dat ze zijn veranderd en ze ervaren de wereld als vaag, als een droom, als minder echt. Ze voelen zich buiten de realiteit staan. Het kan een verontrustende en angstaanjagende ervaring zijn. Als dit chronisch wordt, dan wordt het in de psychiatrie “depersonalisatie-derealisatie disorder’ genoemd (5).  

 

In het boeddhisme gaat het om onthechting. Het doel is onthechting van deze wereld, van je eigen verlangens, van je eigen denken, van je identiteit als een individueel zelf. Volgens de boeddhistische filosofie is de eenheid van de persoon een illusie. De werkelijkheid bestaat uit een voortdurend veranderende rangschikking van de verschillende elementen waaruit de wereld bestaat. Men verwerpt het geloof in het zelf. Dit wordt het dogma van ‘niet-zelf’ (an-atman) genoemd. De woorden ‘ik’ en ‘mij’ geven, volgens het boeddhisme, geen werkelijkheid weer. Degene die de waarheid van het ‘’niet-zijn’ ontdekt, houdt niet langer vast aan een denkbeeldig “ik”. Juist het vasthouden aan een denkbeeldig “ik” is de verkeerde houding tegenover het leven die het lijden veroorzaakt. Het boeddhisme werkt bewust in de richting van depersonalisatie. En het uit het boeddhisme afkomstige mindfulness dus ook.

 

Dwanghandelingen

Bij mensen met een neiging tot dwang (obsessive compulsive disorder) kan het open aandacht mediteren zelf snel tot weer een nieuwe dwangmatige activiteit worden.

 

Verslaving, vlucht uit de werkelijkheid

De klassieke meditatie oefening met de concentratie op één ding, is in feite een roesmiddel. Je komt er door in een soort trance. Het kan werken als een verdoving, je bent uit het als pijnlijk ervaren bestaan. Je kunt er daarom verslaafd aan raken, net als aan drank. Als een voortdurende vlucht uit de werkelijkheid.

 

Overdreven?

 

Hier is een waarschuwing uit onverdachte hoek. Ik geef enkele citaten uit het boek “boeddhistische psychologie” van Robert Hartzema. De auteur is zelf boeddhist, met jarenlange ervaring in het geven van trainingen, waaronder trainingen in mindfulness.

 

Ik citeer: “Het is bovendien belangrijk om bij mensen van wie je weet dat ze de neiging hebben tot dissociëren, heel voorzichtig te zijn … hetzelfde geldt voor cliënten die gemakkelijk oplossen of versmelten met hun omgeving en slecht grenzen kunnen stellen … Eenzelfde voorzichtigheid is geboden bij cliënten die obsessief dwangmatig zijn. Het ontwikkelen van mindfulness kan dan koren zijn op molen van de obsessie … De problemen worden dan groter in plaats van kleiner … Anders kan mindfulness van het denken een mindtrip worden met alle wanen of paranoia van dien. Of versterkt de mindfulness van de emoties juist de negatieve emoties, die vervolgens steeds meer onhanteerbaar worden. (6)

 

Dit zijn, zijn woorden: voorzichtig, heel voorzichtig (7).

 

9. De geestelijke gevaren van mindfulness

 

+ Openheid voor demonische invloeden door meditatie

 

Klassieke meditatie opent de geest van een mens voor demonische invloeden. Het kan leiden tot gebondenheid en bezetenheid. En we weten dat in mindfulness vaak ook klassieke meditatie wordt toegepast.

 

De klassieke meditatietechniek waarbij je, je richt op één ding, bijvoorbeeld de ademhaling, is bedoeld voor het stoppen van het eigen denken en voelen. Het is een ontledigingstechniek. Het is gevaarlijk om het eigen denken, willen en voelen stil te zetten, dan kom je in een volledig passieve toestand die boze machten (boze geesten) de mogelijkheid geeft om je lichaam en leven binnen te komen. Je kunt het vergelijken met pianospelen. Jij zit op het krukje en je bespeelt de piano. Zolang jij op het krukje zit en speelt kan een ander het spelen niet overnemen. Maar als je opzij gaat, door je denken, voelen en willen stil te leggen, dan ga je van het krukje af, dan kan er een andere persoonlijkheid op het krukje gaan zitten, de controle van je lichaam en ziel overnemen. Passiviteit van je wil en denken is een invalspoort voor demonen.

 

Een voorbeeld uit de zielzorg binnen een baptistengemeente waar ik bij betrokken was. Het gaat om een jonge vrouw die in groepsverband in een “spiritueel centrum” begonnen was met het volgen van een meditatiecursus. Er werden haar klassieke meditatietechnieken aangeleerd. Niet alleen concentratie op de ademhaling, maar ook meditatie met gebruik van een mantra. Bij mantra meditatie ga je langzaam en aandachtig, bijvoorbeeld om de tien seconden, een bepaald woord of een klein zinnetje herhalen. Door dat te doen, kom je na enige tijd in een toestand van vernauwd bewustzijn en passiviteit van denken, voelen en willen. Na enkele cursusavonden bereikten de cursisten de toestand die de cursusleider “de volkomen stilte” noemde. Een toestand van volledige passiviteit. Diezelfde nacht, na het bereiken van de volkomen stilte, verschenen er allerlei figuren aan haar in de droom. Figuren die haar allerlei prachtige dingen lieten zien en horen. Niet lang daarna kwam ze in contact met een nicht die haar het evangelie verkondigde. Ze heeft toen in geloof Jezus aanvaard (Johannes 1:12). Met als gevolg dat de dromen veranderden in nachtmerries met afschuwelijke figuren. Ze vertelde dit aan haar nicht, we hebben met haar gebeden, waarna de nachtmerries en de verschijningen in de droom stopten. Boze geesten moeten wijken voor het gezag van de naam van Jezus. Dat zegt de Bijbel en zo gebeurde het ook.

 

+ Openheid voor demonen door de geestelijke machten achter het boeddhisme

 

Het boeddhisme is meer dan een filosofie, het is ook een religie. Zeker zoals het beleefd wordt door de aanhangers in het Oosten. Wat ook wordt beweerd, de boeddha beelden die door mensen worden vereerd zijn afgodsbeelden. En we weten uit de Bijbel dat achter de afgoden demonen zitten (1 Korinthe 10:19,20). Als je mee doet aan de eredienst voor afgoden dan is de kans groot dat je occult belast wordt.

 

+ Op het pad gezet naar oosterse godsdiensten

 

Ieder die zich met mindfulness bezighoudt, krijgt ook de theorie er om heen mee en de sfeer. Bovendien wordt hem of haar meditatietechnieken aangeleerd die rechtstreeks uit oosterse godsdiensten als boeddhisme afkomstig zijn. Die vormen de brug naar verder onderzoeken van die godsdiensten, met als groot gevaar dat velen die deze weg opgaan overgaan tot één van die godsdiensten.

 

Dat is bijvoorbeeld gebeurd met twee kinderen van een kennis van mij. Ze hadden in hun tienertijd psychologische problemen, daarvoor werden ze verwezen naar een psychologe. Die leerde hen ter ontspanning yoga en meditatietechnieken aan. Ze beval het aan als onschuldige neutrale ontspanningsoefening. Ze zijn nu alle twee boeddhist en één van hen is zelfs reiki meester.

 

De oosterse godsdiensten fascineren de westerse geseculariseerde mens. Met hun belofte van rust en harmonie. En als je gaat mediteren dan is het niet onwaarschijnlijk dat je bovennatuurlijke door demonen bewerkte ervaringen gaat beleven. Denk aan de hierboven beschreven ervaring van een vrouw die ging mediteren.

 

+ Van open aandacht meditatie naar klassieke meditatie

 

In de mindfulness cursus wordt vaak ook klassieke meditatie met concentratie op één ding aangeleerd en soms gebruikt. Niet bedoeld om het denken en voelen en willen volledig uit te doven. Alleen bedoeld om tot rust te komen en als oefening in concentratie. Maar dit soort meditatie werkt verslavend. Net zoals het gemakkelijk is om de overstap van softdrugs naar harddrugs te maken. Zo is het gemakkelijk om de overgang van softe meditatie naar hardcore klassieke meditatie te maken. Als het niet lukt om met open aandacht meditatie een bepaalde angst of onrust of ietsdergelijks weg te mediteren. Dan is de verleiding groot om naar hardcore meditatie te grijpen.

 

+ Niet meer open staan voor de Bijbelse weg

 

Dit is nog een gevaar. Mindfulness belooft reductie van stress. Maar Jezus belooft dat ook. Het gevaar is dat christenen in plaats van naar Jezus te gaan en zijn aanwijzingen op te volgen de boeddhistische meditatie technieken gaan toepassen. Die zijn echter slechts een surrogaat voor de echte vrede waar Jezus over spreekt.

Het gevaar is dat mensen bij het surrogaat blijven, want het lijkt in eerste instantie enige verlichting te brengen. Maar ze weten niet wat het op langere termijn met hen zal doen. En dat, als het echt gaat stormen in je leven, de meditatietechnieken niet voldoende zijn. Maar intussen is de redenering “Het werkt dus ik blijf er bij”. Dit gevaar is des te groten als je als christen in het algemeen weinig realiteit in je christenleven hebt. Dat brengt ons tot het volgende punt.

 

10. We hebben mindfulness niet nodig. De Bijbelse weg tot innerlijke rust.

 

De Bijbel heeft veel te zeggen over rust voor je ziel en over hoe we als christen om moeten gaan met allerlei zaken die stress veroorzaken, zoals bezorgdheid, angst, piekeren. We hebben in de punten hierboven de weg tot rust door middel van mindfulness beschreven. Als contrast worden in dit punt de hoofdlijnen aangegeven van de weg tot rust die de Bijbel wijst.

 

Jezus sprak over vrede: “mijn vrede geef ik u, niet gelijk de wereld die geeft” (Johannes 14:27). Hij belooft vrede aan ieder mens die in Hem gelooft en die voor Hem gaat leven. Hij heeft gezegd: “Komt tot Mij, allen, die vermoeid en belast zijt, en Ik zal u rust geven; neemt mijn juk op u en leert van Mij, want Ik ben zachtmoedig en nederig van hart, en gij zult rust vinden voor uw zielen; want mijn juk is zacht en mijn last is licht.” (Mattheus 11:28-30).

 

De vrede die Jezus belooft, is niet het gevolg van een psychologische techniek zoals meditatie. Het is een bovennatuurlijke vrede. Het is het werk van de Heilige Geest in je. “De vrucht van de Geest is … vrede …” (Galaten 5:22). Op het moment dat je Jezus aanneemt als Heer (Johannes 1:12) wordt je wedergeboren en komt de Heilige Geest in je wonen. En één van de dingen die de Geest in je gaat doen, is je vrede geven. Die vrede is er en blijft in je, onder alle omstandigheden. Dat betekent niet dat het niet kan stormen in je ziel, als er heftige dingen gebeuren. Maar ook dan is er diep van binnen toch de vrede van God.

 

Het is Gods bedoeling dat de vrede van God in onze harten heerst. “De vrede van Christus regere in uw harten” (Kolossenzen 3:15). Het is zijn vrede in ons, die onze harten en onze gedachten behoedt. “en de vrede Gods die alle verstand te boven gaat, zal uw harten en uw gedachten behoeden in Christus Jezus (Filippenzen 4:7).

 

Om echt ten volle de vrede van God te ervaren, moeten we als christen een aantal dingen doen. Die worden hieronder besproken.

 

(1)   Vertrouwen op God

 

De Bijbel maakt allerlei dingen bekend over God. Over hoe Hij is en wat Hij doet en hoe Hij met zijn kinderen omgaat. Die dingen moeten we weten, ze voor waar houden en er op vertrouwen. Hieronder volgen enkele van deze Bijbelse waarheden.

 

+ God heeft alles onder controle. Er valt geen musje op de grond zonder dat Hij er bij betrokken is (Mattheus 10:29). Er gebeurt niets in ons leven, tenzij onder Gods toelating.

 

+ God is bezig met onze vorming. Hij is bezig om ons te veranderen naar het beeld van zijn Zoon. Alles wat hij toelaat in ons leven werkt daar aan mee. (Romeinen 8:28,29)

 

+ God heeft het beste met ons voor. Hij behandelt ons als zonen (Hebreeën 12:7). Hij zorgt voor ons. Dat staat letterlijk zo in de Bijbel. “Hij zorgt voor u” (1 Petrus 5:7). Op het moment dat wij tot geloof kwamen, heeft God de zorg voor ons op zich genomen, zoals een vader de zorg voor zijn kinderen op zich neemt. God is getrouw. Hij doet ook werkelijk waar Hij volgens de Bijbel nu al mee bezig is. En Hij komt al zijn beloften na. Hij ziet er nauwkeurig op toe dat alles gebeurt wat Hij ons in de Bijbel heeft toegezegd (Jeremia 1:12). Als Hij belooft om voor ons te zorgen, dan doet Hij dat ook.

 

+ Gods oog is op ons. Hij houdt ons in het oog. Hij houdt zich persoonlijk met ieder van ons bezig. Hij reageert op onze noden en op ons gebed. Hij behandelt ons als zonen (Hebreeën 12:7). Hij heeft onze haren geteld (Mattheus 10:30). Hij weet wat we nodig hebben, voordat we hem bidden (Mattheus 6:8).

 

+ God heeft in de Bijbel allerlei beloften gegeven (8). Beloften van zorg, van voorzien in wat je nodig hebt, de verzekering dat Hij je niet in de steek zal laten, de belofte dat het niet te moeilijk zal worden, de belofte van innerlijke kracht zodat je alles wat God op je weg brengt aan kan, de belofte van wijsheid als je niet weet wat te doen, de belofte van leiding, de belofte dat Hij je zal verdedigen, de belofte van gebedsverhoring als je bidt om iets wat God beloofd heeft, enzovoort.

 

We moeten op God vertrouwen en als we dat doen dan zal de vrede van God in onze harten toenemen en heersen. Er op vertrouwen dat het is, zoals de Bijbel zegt dat het is. “Uw woord is de waarheid” (Johannes 17:17, Psalm 119:160). En er op vertrouwen dat er zal gebeuren wat God in de Bijbel heeft beloofd. Als we dat doen dan kunnen we in gebed ons geloof uitspreken richting God. “Ik dank U dat U alles onder controle hebt, ik dank u dat U mij niet vergeten bent. Heer ik vertrouw op U. Als u het probleem niet weg neemt, dan zult u me er doorheen dragen, enzovoort”

 

(2)   Al je wensen in gebed bij God brengen

 

Dit is het tweede dat je moet doen opdat de vrede van God in je hart kan heersen.

 

In gebed je hart voor Hem uitstorten. Hem alles vertellen. Je vreugde, je verdriet, je angsten, je wensen, je zorgen. Als je dat doet, dan zal de vrede van God in je hart neerdalen. “Weest in geen ding bezorgd, maar laten bij alles uw wensen door gebed en smeking met dankzegging bekend worden bij God. En de vrede Gods, die alle verstand te boven gaat, zal uw harten en uw gedachten behoeden in Christus Jezus.” (Filippenzen 4:6,7)

“Vertrouwt op Hem te allen tijde, o volk, stort uw hart uit voor zijn aangezicht; God is ons een schuilplaats.” (Psalm 62:9)

 

(3)   Al je zorgen aan God afgeven

 

“Werp al uw zorgen op Hem, want Hij zorgt voor u.” (1 Petrus 5:7) Je zorgen op Hem werpen. Dat doe je door in gebed de zorg in zijn handen te leggen. “Dit is het probleem Heer, U weet er van, doet U er alstublieft iets aan, zoals U beloofd hebt.” En het dan bij God laten, in het vertrouwen dat God zijn belofte om te zorgen na zal komen. En als de zorg even later toch weer naar boven komt in je hart, dan werp je hem weer terug op God. De Bijbel verklaart: “Hij zorgt voor u”. Leer 1 Petrus 5:7 uit je hoofd. Hang de tekst aan de muur. Lees hem elke dag hardop. Laat de waarheid diep in je hart doordringen. Doe dat ook met andere teksten die je steun geven voor je geloof.

 

(4)   Jezelf aan God toevertrouwen

 

Je mag je wensen bij God bekend maken, maar we moeten het aan God overlaten wat er daarna gaat gebeuren. God kiest voor ieder van ons een bepaalde weg uit, een weg door het leven. Ook als het anders gaat dan we zelf zouden willen, moeten we op God vertrouwen. Hij heeft immers het beste met ons voor. Zijn weg is volmaakt. Hij zal ons nooit in de steek laten (Hebreen 13:5,6). Soms hebben we voor iets gebeden, maar God is toch een andere weg met ons gegaan. Hij heeft daar zijn bedoelingen mee, bedoelingen die wij soms niet kunnen doorgronden. Als de weg moeilijk is, bedenk dan dat God de kracht zal gegeven om het te dragen. Zijn genade [zijn hulp en bijstand] is genoeg voor elke situatie (2 Korinthe 12:9). Jezus helpt altijd. Hij doet één van tweeën. Ofwel Hij neemt het probleem weg, ofwel Hij draagt er doorheen.

 

Bovendien is het aardse leven zo voorbij. De eeuwigheid bij God komt er aan. De verlossing van ons lichaam (Filippenzen 3:20,21). De toegang tot de nieuwe hemel en de nieuwe aarde. En straks op de nieuwe aarde zal God alle tranen van onze ogen afwissen (Openbaring 21:4).

 

(5)   In geloof op het woord van God blijven staan

 

Een christen leeft niet op zijn gevoel, maar door het geloof in het woord van God (9). Het gevoel is bedrieglijk. Het wordt beïnvloed door allerlei factoren, zoals onze gezondheid. Ik geef een illustratie van wat het inhoudt om in geloof op het woord te gaan staan. Als God beproevingen in ons leven toelaat, dan kunnen we ons verlaten voelen. We weten echter dat God in de Bijbel heeft verzekerd dat Hij ons nooit zal begeven of verlaten (Hebreeen 13:5,6). De waarheid is dat een christen zich wel verlaten kan voelen, maar nooit verlaten kan zijn. We moeten in geloof op het woord van God blijven staan. “Here Jezus, ik voel me verlaten, maar ik weet dat dit een leugen is, ik verwerp die gevoelens. Ik geloof uw woord. Dank U dat U mij niet verlaten hebt.” Ook op andere gebieden moeten we door het geloof op het woord van God blijven staan.

 

Een christen gaat ook veel anders om met het verleden en de toekomst, dan bij mindfulness gebeurt. Hij gaat niet geforceerd in ‘het nu’ leven. Ten eerste hebben veel mensen ook goede herinneringen in het leven. Daar mogen we dankbaar voor zijn en die koesteren. Maar de meeste mensen hebben ook pijnlijke herinneringen. Als je daar aan denkt, dan voel je de pijn weer. De Bijbelse weg is om deze pijn en herinnering met God te bespreken, je hart voor Hem uit te storten. Niet wegdrukken, maar verwerken met God. Dan zal God de pijn in je hart verzachten. Als het heftig is geweest, als er sprake is van trauma’s, dan zal God de pijn verzachten, maar er blijven vaak wel littekens. Die zeer blijven doen als ze worden aangeraakt. Jezus geneest de gebrokenen van hart, maar de volledige genezing vindt plaats als Jezus straks op de nieuwe hemel en aarde de tranen van onze ogen afwist (Openbaring 21:4). En als je zo de pijn bij God hebt gebracht, dan mag je het achter je laten. Dan heeft het zijn kracht voor een groot deel verloren. Dan kun je jezelf op andere dingen richten. 

Een christen gaat ook anders om met de toekomst. Denken aan de toekomst is voor Hem een zaak van vreugde. Hij leeft toe naar de komende ontmoeting met Jezus, naar de verlossing van het lichaam, naar het binnengaan in de nieuwe hemel en de nieuwe aarde. Voor de tijd dat we hier op aarde zijn is de toekomst onzeker en er dreigen allerlei gevaren. Maar we hoeven niet bezorgd of angstig te zijn, want God is er en Hij zal zijn beloften aan ons vervullen. Zoals een oud christelijk lied zegt: “Wat de toekomst brengen moge, mij geleidt des Heren hand, moedig sla ik daarom de ogen naar het onbekende land.” En een ander lied zegt: “Omdat Hij leeft, ben ik niet bang voor morgen.” 

 

Wat hierboven is geschreven over de vrede van God is geen sprookje. Ik leef sinds mijn bekering al 44 jaar in deze realiteit. Het heeft in al die jaren geregeld gestormd in mijn leven. En toch kan ik getuigen dat ik in die meer dan veertig jaar nooit wakker heb gelegen van de zorgen of van stress. Dat is de kracht van Gods Geest in een zwak en breekbaar mens. In een mens die op God vertrouwt en zich aan God heeft toevertrouwd. Een mens die door God overeind wordt gehouden. Ik word er enthousiast van als ik terug kijk. Wat een reis, wat een genade van God. En God is getrouw. Hij heeft tot hiertoe geholpen en Hij zal daar niet mee ophouden.

 

Er valt nog meer over dit onderwerp te zeggen. Maar we zijn bezig met een bespreking van mindfulness, dus ik moet me beperken. Nog een enkele opmerking. Als christen hebben wij ook discipline nodig in ons geestelijk leven. Er zijn ook bepaalde “oefeningen”(10) die we als christen regelmatig moeten doen. Zoals stille tijd houden, dat wil zeggen elke dag tijd nemen om Bijbel te lezen en te bidden. Zo onderhoud je het contact met God en versterk je, je geloof.

We moeten ook op tijd rust nemen en ontspannen. God weet hoe een mens in elkaar zit en wat een mens nodig heeft. Hij heeft daarom bevolen om de balans tussen werk en ontspanning te bewaren. Zes dagen werken en één dag ontspannen (Exodus 23:12). Als je dat negeert en maar door blijft werken, raak je overspannen. Je moet zorgen voor ontspanning. Even sporten, bewegen, wandelen. Even heel iets anders doen. Er even uit. Regelmatig leven, je slaap beschermen, gezond eten. Allemaal zaken die de rust van je ziel beïnvloeden.

 

11. Is er een christelijke vorm van mindfulness mogelijk?

 

Er zijn christenen die dit beweren. Ze denken dat mindfulness een ongevaarlijke neutrale techniek is, die niet in strijd is met het christelijk geloof. Ze proberen mindfulness te “verchristelijken”. Dat is niet nieuw. Er is een stroming binnen de christenheid die probeert Christendom en oosterse godsdiensten samen te voegen (11). Deze christenen hebben allerlei technieken uit Oosterse godsdiensten ingevoerd in hun eigen geestelijk leven. Meditatie in de vorm van concentratie technieken, bijvoorbeeld concentratie op de adem of op een kaars of een icoon. Of meditatie in de vorm van een mantragebed. Dat is het op het ritme van de adem uitspreken van een bepaald woord of kort zinnetje. Als gebedsmantra wordt dan een ‘christelijk’ woord gebruikt, zoals bijvoorbeeld Jezus of Vader of Heer ontferm U over mij. Dan wordt het wel ‘het Jezus gebed’ genoemd. Dat is misleidend, want meditatie werkt ongeacht welke mantra je gebruikt. De voortdurende herhaling van hetzelfde woord stopt het denken. Het is een ontledigingstechniek. En ook al vervang je de naam van de oosterse goden door de naam van Jezus, de techniek blijft even gevaarlijk, zie hierboven punt 9. 

De Bijbel kent geen meditatie (12). Wel het rationeel nadenken over Bijbelse waarheden, maar geen oosterse meditatietechnieken.

 

De bekendste vertegenwoordiger van het contemplatieve Christendom is Henri Nouwen. Velen zijn diep onder de indruk van hem en zijn boodschap. Maar zijn biograaf vertelt, in de biografie die hij over Henri Nouwen heeft geschreven, dat alle mensen die Nouwen goed gekend hadden, hem vertelden dat Nouwen een intens rusteloze man was (13). Niet zomaar een rusteloze man, nee, een intens rusteloze man. Ondanks al zijn gemediteer.

 

De boeddhistische weg tot rust van mindfulness is de weg van verdringen, dissociëren en amputeren. Zie hierboven punt 7. De christelijke weg tot rust, is jezelf in geloof aan God toevertrouwen, steunen op zijn beloften, pijnlijke dingen met God verwerken, het beleven van innerlijke genezing en van de vrede van God die alle verstand te boven gaat. Die twee wegen sluiten elkaar uit. De boeddhistische vrede is de vrede van het niet begeren, het niet wensen, het niet zijn, het is de vrede van het kerkhof. De christelijke vrede is de vrede van gemeenschap met God en met anderen. Het is ten volle leven. Het is verbonden met blijdschap (Galaten 5:22). Het geeft de kracht om het leven onder ogen te zien en door de genade van de Heer te dragen wat God in ons leven toelaat. “In dit alles zijn wij meer dan overwinnaars door Hem die ons heeft liefgehad” (Romeinen 8:37)

 

12. Werkt mindfulness?

 

Tot op zekere hoogte is dat het geval, want wegduwen, verdringen is een tot op zekere hoogte werkzame psychologische techniek. Maar de pijn, de zorgen, het verleden en alle andere moeilijke zaken laten zich wel tijdelijk verdringen, maar ze werken door in het onderbewuste en ze komen uiteindelijk met nog meer kracht boven. Ik denk aan een vroegere collega die als kind had toegekeken hoe de Duitsers, vlak voor de bevrijding, alle twee zijn ouders doodschoten. Zijn manier om het te verwerken was voortdurend keihard werken. Zo verdrong hij het. Maar toen hij op middelbare leeftijd was gekomen stortte hij volledig in. Alles kwam weer terug. Denk niet dat je door de meditatietechniek van mindfulness de existentiële nood en angst van het hart kan weg mediteren. Alleen met de bovennatuurlijke kracht van Jezus kun je daar doorheen komen. De meeste van ons hebben zulke heftige zaken niet meegemaakt, dan gaat het om de kleine zorgen en angsten. Als je goed je best doet, en voortdurend blijft mediteren (elke dag minstens een uur), dan lukt het misschien om de stress te reduceren. Maar mediteren in oosterse vorm blijft een gevaarlijke techniek, zoals ook de hierboven aangehaalde schrijver van het boek “Boeddhistische Psychologie” erkende. En zoals hierboven in de punten 8 en 9 is besproken.

 

     ---------------------------

 

De eindnoten

 

(1)Onwetendheid doordat je geen kennis van en inzicht heb in de vier edele waarheden en het achtvoudige pad.

 

(2)Het concept van reïncarnatie is verbonden met het begrip Karma. Je karma bepaalt of je al of niet weer geboren wordt. Karma is hoe je, jezelf gedragen hebt.

 

(3)Nirwana verwijst naar de hoogste staat die door de mens bereikt kan worden. Het betekent letterlijk: uitgeblust, onbeweeglijk. Het uitgedoofd zijn verwijst naar het einde van begeerte, aversie en verwarring, wat het hoofddoel van het boeddhisme is

 

(4)https://www.depsycholoog.nl/dissociatieve-stoornis/

 

(5) In de DSM-5 wordt het beschreven en valt het onder dissociatieve disorder.

 

(6)Boeddhistische psychologie, Robert Hartzema, 2008, de pagina’s 228 en 229.

 

(7) Hij noemt enkele groepen voor wie het ronduit gevaarlijk is. Maar hij zegt ook dat mindfulness van het denken en mindfulness van het gevoel, volgens hem, gevaarlijk zijn voor iedereen, als het niet op de juiste wijze wordt begeleid. Het moet volgens hem altijd eerst verankerd worden in het lichaam. Ik citeer: “Vandaar dat het belangrijk is dat degene die deze therapie geeft niet alleen psychiater of psychotherapeut is, maar bovendien geschoold is in meditatie en lichaamsgerichte oefeningen zoals bijvoorbeeld Tibetaanse yoga. En dat hij of zij bovendien de context kent waaruit de oefeningen zijn ontstaan, met name de boeddhistische psychologie”.  Citaat uit Boeddhistische psychologie, Robert Hartzema, 2008, p. 228, 229.

 

(8) Enkele beloften met de verwijzing naar de Bijbelgedeelten waar de belofte staat. Gods zorg (1Petrus 5:7), God die voorziet in wat je nodig hebt (Filippenzen 4:19), God die het goede zal geven (Mattheus 7:7-11), gebedsverhoring als je naar de wil van God bidt (Johannes 14:13), de beloften dat God je nooit in de steek zal laten (Hebreeën 13:5,6), wijsheid als je niet weet wat te doen of wat er van te denken (Jakobus 1:5), de belofte dat God je zal leiden (Romeinen 8:14, Jesaja 58:11), de belofte dat God je nooit zal beschamen als je op Hem en zijn Woord vertrouwt (Romeinen 10:11), de belofte dat het niet te moeilijk wordt (1 Korintiërs 10:13), dat de Geest van God je onvermogen te hulp komt (Romeinen 8:26),  de belofte van overwinning in het werk van God (2 Korintiërs 2:14), de belofte dat de Heer door je heen zal spreken (Mattheus 10:20), de beloften van genade [hulp, kracht] voor elke situatie die God toelaat in je leven (2 Korinthe 12:9), de belofte dat God met de opdracht ook de benodigde genade om de opdracht uit te voeren (Jakobus 4:6, Filippenzen 4:13), de belofte van bewaring op al je wegen (Psalm 91:11), bewaring voor de boze machten (2 Thessalonicenzen 3:3), enzovoort.

 

(9) Voor meer uitleg zie het artikel “De bijbel over geloof en gevoel” de punten 1,2 en 3. Klik hier: www.toetsalles.nl/htmldoc/mystieka.htm

 

(10) Naast het dagelijks nemen van een, bij voorkeur, vast moment op de dag om Bijbel te lezen en te bidden, zijn er nog enkele gewoonten die het geestelijke leven ondersteunen. Ik noem de voornaamste. 

+ Een zeer belangrijke gewoonte is het geregeld uit je hoofd leren van Bijbelteksten. Teksten waar je steun aan hebt, voor uitleg zie deze Bijbelstudie: www.internetbijbelschool.nl/transfer/memo.htm .

 + Zoek contact met andere serieuze christenen, doe dat op regelmatige basis. Om samen te bidden, de Bijbel te bestuderen, met elkaar om te gaan.

+ Als je bidt, bidt dan hardop, ook als je alleen bent. Dit helpt met de concentratie.

+ Maak een gebedslijstje. Schrijf er je wensen, zorgen en vragen op. Werk het af en toe bij. Het is een hulp om werkelijk alles bij God te brengen (1 Petrus 5:7, al uw zorgen). Lees het door, voor je gaat bidden, of kijk wat er staat, bidt dan, kijk voor het volgende onderwerp, enzovoort. Bidt het lijstje door.

+ Begin bij het bidden niet met dingen vragen. Begin elke tijd van gebed met het danken van God. Dat moet tot een gewoonte worden. Als je het moeilijk vindt, maak dan eens een lijst met alle dingen waarvoor je God kunt danken. En lees dat voor je gaat bidden door.

+ Je zonden belijden. Op het moment dat het tot je doordringt dat je gezondigd hebt of zo snel mogelijk nadat je door hebt dat je gezondigd hebt, belijdt het dan in gebed aan God. En dank daarna voor de vergeving. De Bijbel zegt dat als jij belijdt, dat God dan vergeeft (1 Johannes 1:9). Als jij hebt beleden, dan heeft God je vergeven. Wat je gevoel ook zegt. Ga in geloof op het woord van God staan.

 

(11)Zie dit document: www.toetsalles.nl/htmldoc/contemplatievebeweging.ha.htm

 

(12) <(12) >Er zijn christenen die beweren dat de Bijbel wel meditatie in oosterse vorm kent. Ze beroepen zich op een aantal Bijbelgedeelten, maar ze lezen in die Bijbelgedeelten meer dan er staat. Voor een grondige weerlegging zie dit document: www.toetsalles.nl/htmldoc/bijbel.meditatie1.htm

 

(13) Voor de details zie punt 2.7 van deze studie over Henri Nouwen: www.toetsalles.nl/htmldoc/bio.nouwen.eigenst.htm .